Tretman dece sa razvojnim govorno-jezičkim poremećajima predstavlja dugotrajan proces koji podrazumeva uključenost roditelja deteta. Savremena koncepcija tretmana ne uključuje više stavove po kojima su roditelji dece samo pasivni izvršioci delova tretamana koji podrazumeva dovođenje dece na tretman i sprovođenje vežbi. Savremen pristup podrazumeva sagledavanja ne samo deteta koje je na tretmanu već i porodice, povezivanje simptoma sa onim što je u okruženju, shvatanje da održavanju nekih simptoma mogu doprinosti članovi porodice svojim ponašanjem.
Uloga roditelja, zapravo počinje pre započinjanja tretmana, u kući i porodičnom okruženju, praćenjem i stimulisanjem dečijeg govorno-jezičkog razvoja. Mnoga istraživanja upućuju na značaj angažovanja roditelja u uobičajenom razvoju prelingvističke komunikacije. Faza prejezičkog razvoja predstavlja temelj usvajanju govora i jezika. Zato su stručnjacima važna sva ona odstupanja koja se uoče još u ranom razvoju, mnogo pre nego što dete progovori. Preventivni rad podrazumeva edukaciju roditelja kako da usmere svoju pažnju na praćenje govorno jezičkog razvoja svoje dece i informisanje o pokazateljima mogućih razvojnih teškoća deteta.
Na odnos roditelja prema razvojnim teškoćama deteta utiče više faktora: tip i stepen razvojne teškoće deteta, struktura ličnosti roditelja i funkcionalnost porodičnih odnosa. U većini porodica sa detetom sa teškoćama postoji izvesna količina stresa kao i razlike u reagovanju između majki i očeva. Reakcije roditelja mogu biti adekvatne, konstruktivne i nekonstruktivne, gde roditelji mogu biti skloni minimiziranju ili čak negiranju postojanja razvojinih teškoća kod deteta.
Od roditelja i njihovog odnosa prema tretmanu deteta zavisi koliko će biti pomaka u istom. Ovaj odnos može da stimuliše ili destimuliše pomake odnosno napredovanje tokom samog tretmana i direktno utiče na njegovu uspešnost. Na odnos roditelja prema tretmanu deteta utiče niz faktora: ličnost roditelja, motivacija, informisanost, očekivanja, stavovi… Vrlo često su ove porodice u riziku od razvoja disfunkcionalnosti, a uobičajeno je i stvaranje jake veze između deteta i jednog roditelja, obično majke. Ovaj roditelj, po pravilu je više uključen u tretman deteta. Ovakva situacija može da dovode do distanciranja drugog roditelja i drugog deteta, odnosno dece (ako je višečlana porodica). S tim u vezi se može posmatrati nalaz o većem broju razvoda u porodicama deteta sa teškoćama i pretpostaviti povećan rizik od razvoja disfunkcionalnosti.
Motivacija roditelja predstavlja možda i najznačajniju potpornu snagu od koje zavisi uspešnost početne faze tretmana. Od motivacije roditelja zavisi motivacija dece, naročito one starije. Ona usvajaju odnos roditelja prema tretmanu (npr. redovnost susreta, naspram neredovnosti), očekivanja (optimizam, naspram skepse), tip odnosa (preduzimljivost, odgovornost prema sprovođenju zadatih vežbi, naspram pasivnosti i neodgovornosti). Često je neophodno pružati pomoć roditeljima na planu razvoja i održavnja motivacije. Dobro organizovan početak tretmana omogućava lakše prevazilaženje traumatičnog saznanja o postojanju razvojnog govorno-jezičkog poremećaja. Stučnjak, koji daje kompetentne informacije o prirodi konkretnog razvojnog govorno-jezičkog poremećaja stvara pouzdan odnos sa roditeljima. Takođe, neophodne su i informacije o prirodi i celishodnosti tretmana, njegovom očekivanom toku, očekivanim oscilacijama, trajanju i sl. Postepenim uvođenjem roditelja u tretman, stručnjaci i roditelji postaju saradnici na putu prevazilaženja ili ublažavanja poremećaja. Dalji tok tretmana razvojnih govorno-jezičkih poremećaja kod dece podrazumeva oscilacije u napredovanju koje se odražavaju na sve učesnike u tretmanu – dete, njegove roditelje i stručnjake. Tretman nekih oblika razvojnih govorno-jezičkih poremećaja podrazumeva veoma spora napredovanja, stagnacije ili regresije. U ovim situacijama roditelji dece na tretmanu reaktiviraju iste one anksioznosti koje su ih pratile na početku tretmana, neposredno nakon upućivanja u dijagnozu.
Odnos između stručnjaka i roditelja trebalo bi da je partnerski i da podrazumeva obostrano poverenje i doživljaj pouzdanosti. Ovakav, savremen pristup, od pomoći je i samom stučnjaku koji više nije nužno zadužen za sve segmente tretmana i eventualne teškoće koje tretman prate. Intervencije koje su usmerene na roditelje dece sa razvojnim govorno-jezičkim poremećajima podrazumevaju informisanje i edukaciju, savetovanje ili upućivanju na neki oblik psihoterapijskog rada. Informisanje i eduakcija treba da obezbede roditelju uvid u kompetencije stručnjaka, informisanje o bitnim obeležjima poremećaja, načinima tretmana i rehabilitacije, prognozama i uobičajenom treajanju tretmana i sl. Roditelji se angažuju u svim fazama tretmana. Najpre se roditeljima pruža profesionalna podrška u prihvatanju smetnje koju dete ima, radi se na stvaranju i jačanju motivacije za angažovanost u tretmanu, savetodavnom radu o značaju i načinu sprovođenja vežbi kod kuće, prihvatanju toka rehabilitacije…
Savetovanje i/ili psihoterapija treba da pružaju pomoć u prevazilaženju psiholoških teškoća vezanih za prihvatanje razvojnog poremećaja kao izvora snažnog stresa vezanog za funkciju roditeljstva, kao i da omoguće modelovanje ponašanja roditelja ka sve konstruktivnijem.
U kasnijim fazama tretmana osnovne teškoće koje mogu pratiti odnos roditelja prema detetu i celokupnom tretmanu razvojnog govorno-jezičkog poremećaja tiču se prihvatanja rezultata tretmana i eventualnih limita tretmana (kod određenih formi poremećaja). Ovo je naročito složen zadatak koji se stavlja pred roditelje ukoliko se radi o težim razvojnim govorno-jezičkim poremećajima gde nije moguće očekivati potpuno povlačenje simptomatologije, već pre ublažavanje poremećaja. Nerealna očekivanja roditelja mogu biti očekivana u ovoj fazi rada, isto tako i nezadovoljstvo postignućima stručnjaka ili institucije koji su “odgovorni” za napretke u tretmanu. S druge strane međusobno poverenje bi trebalo biti podrazumevajuće u ovoj fazi, a efekti partnerskog odnosa prisutni kroz same efekte tretmana.
U našoj sredini, tretman dece sa razvojnim govorno-jezičkim poremećajima uglavnom se odvija u okviru medicinskog modela ometenosti. Ovo, istovremeno podrazumeva i da mulitdiscipilnarni pristup nije prisutan u dovoljnoj meri, tretman sprovodi nedovoljan broj stučnjaka, a nema ni sistematičnog rada na jačanju uloge roditelja. Roditelji dece, često nemaju dovoljan uvid u svrsishodnost tretmana i svoju angažovanaost procenjuju različito od toga kako je procenjuju stručnjaci . Adekvatno angažovanje roditelja može da situmuliše ili destimuliše tok i napretke u tretmanu i zbog toga je neophodno da se i ovaj aspekt rada obogati multidisciplinarnim intervencijama koje su deo savremenog pristupa tretmanu. Rehabilitacija dece, u izvesnom smislu treba da podrazumeva i rehabilitaciju, odnosno oporavak roditelja u svojim roditeljskim funkcijama kako bi bili što konstruktivniji saradnici stručnjacima.
Reference:
Dimoski, S. (2015) Uloga roditelja u tretmanu dece sa razvojnim govorno-jezičkim poremećajima, II Kongres logopeda Srbije
Tekst priredila : Sanela Raičević, dipl.defektolog logoped
